Lễ cúng ông Công, ông Táo: Phong tục tín ngưỡng đẹp của người Việt

Tết Nguyên Đán là dịp mọi người trở về nhà sum họp gia đình sau một năm dài xa nhà bởi vậy Tết rất quan trọng với người Việt và trong dịp này có những phong tục tập quán đã được lưu truyền từ xa xưa dần trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống. Một trong các phong tục đó là ngày cúng ông Công, ông Tào vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm hay còn gọi là Tết Táo quân.

 Ban thờ ngày Tết ông Táo ấm cúng, trang trọng - Ảnh: Sưu Tầm

Táo Quân có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc. Nhưng được Việt hóa thành sự tích “2 ông 1 bà” – vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc. Tuy vậy người dân vẫn quen gọi chung là Táo quân hoặc ông Táo.

Có nhiều truyền thuyết được dân gian truyền lại về sự tích Táo quân. Trong đó phổ biến nhất là “Sự tích vua Bếp” được lưu truyền rộng rãi, tuy nhiên câu chuyện này cũng có khá nhiều dị bản. Một trong những tích của người Việt kể rằng, Thị Nhi có chồng là Trọng Cao. Tuy ăn ở mặn nồng tha thiết với nhau, nhưng mãi không có con. Vì vậy, dần dà Trọng Cao hay kiếm chuyện xô xát dằn vặt vợ.

Hình ảnh Táo ông, Táo bà trong tín ngưỡng văn hóa dân gian Việt Nam - Ảnh: Sưu tầm

Một hôm, chỉ vì một chuyện nhỏ, Trọng Cao gây thành chuyện lớn, đánh Thị Nhi và đuổi đi. Thị Nhi bỏ nhà, lang thang đến một xứ khác và sau đó gặp Phạm Lang. Phải lòng nhau, hai người kết thành vợ chồng. Về phần Trọng Cao, sau khi nguôi giận thì quá ân hận, nhưng vợ đã bỏ đi xa rồi. Day dứt và nhớ vợ, Trọng Cao lên đường tìm kiếm.

Ngày này qua tháng nọ, tìm mãi, hết gạo hết tiền, Trọng Cao phải làm kẻ ăn xin dọc đường. Cuối cùng, may cho Trọng Cao, tình cờ tìm xin ăn đúng nhà của Thị Nhi, nhằm lúc Phạm Lang đi vắng. Thị Nhi sớm nhận ra người hành khất đúng là người chồng cũ. Nàng mời vào nhà, nấu cơm mời Trọng Cao. Đúng lúc đó, Phạm Lang trở về. Thị Nhi sợ chồng nghi oan, nên giấu Trọng Cao dưới đống rơm sau vườn.Chẳng may, Phạm Lang về nhà lấy tro bón ruộng nhưng không có, bèn nổi lửa đốt đống rơm để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Thị Nhi lao mình vào cứu Trọng Cao ra. Thấy Thị Nhi nhảy vào đống lửa, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo. Cả ba đều chết trong đám lửa.

Ngọc Hoàng thương tình thấy 3 người sống có nghĩa có tình nên phong cho làm vua bếp hay còn gọi là Định phúc Táo Quân và giao cho người chồng mới là Thổ Công trông coi việc trong bếp, người chồng cũ là Thổ Địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.

Mâm cỗ cúng ông Táo của đại đa số người dân miền Bắc – Ảnh: Sưu Tầm

Mâm cỗ cúng ông Táo của người miền Bắc không khác nhiều so với các ngày cúng Giao thừa hay lễ hóa vàng với các món truyền thống đặc trưng như gà luộc, bánh chưng, xôi vò, xôi gấc, canh măng, canh bóng, đĩa xào thập cẩm, giò, mâm ngũ quả, nem (chả giò), cá kho, hành muối… và các món đặc trưng tùy theo vùng miền như xôi chè, chè bà cốt, chè kho, chè xôi nén hoặc chè con ong. Ngoài mâm cỗ, lễ cúng còn có ba mũ Táo Công (hai mũ ông với 2 cánh chuồn và một mũ bà) và 3 con cá làm “ngựa” để Táo quân lên chầu trời.

Tương truyền rằng Táo quân cưỡi cá chép hóa rồng lên Thiên đình báo cáo các việc và đến đêm Giao thừa mới trở lại trần gian để tiếp tục công việc trông coi bếp lửa gia đình do vậy cá chép sống không thể thiếu trong lễ cúng ông Táo. Sau khi cúng xong sẽ đem “phóng sinh” ở sông, ao, hồ, nghĩa là để đưa ông Táo về trời.

 Các em nhỏ rất hào hứng với nghi thức thả cá chép cùng bố mẹ - Ảnh: Sưu tầm

Ngoài ra, trong tâm thức người Việt, “cá vượt vũ môn” hay “cá chép hóa rồng” còn mang ý nghĩa của sự thăng hoa, biểu tượng của tinh thần vượt khó, sự kiên trì, bền chí chinh phục tri thức để đi tới thành công.

Một năm mới bắt đầu bằng Tết Nguyên Đán và kết thúc vào 23 tháng Chạp, tiễn ông Táo về trời, làm thành một chu trình khép kín, âm dương chuyển hóa và   mang ý nghĩa cầu mong cho một năm mới ấm no, đủ đầy. Nét đẹp văn hóa truyền thống này được người Việt duy trì và gìn giữ tới ngày nay./.

VŨ THỊ LOAN